COPD diễn biến âm thầm, làm sao để phát hiện sớm?

Người dân tầm soát bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính tại Bệnh viện Bạch Mai - Ảnh: BVCC

Theo báo cáo The Global State of COPD, hiện có khoảng 213 triệu người trên thế giới đang sống với bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), con số thực tế có thể lên đến 391 triệu.

COPD là nguyên nhân tử vong thứ ba toàn cầu, với mỗi giờ có 425 người chết. Đáng lưu ý, 90% các trường hợp tử vong xảy ra ở người dưới 70 tuổi tại các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình.

Việt Nam có tỉ lệ mắc COPD cao và phần lớn phát hiện muộn

Tại Việt Nam, tỉ lệ mắc COPD ở người trên 40 tuổi lên đến 4,2%, thuộc nhóm cao nhất khu vực châu Á - Thái Bình Dương.

Theo đó từ năm 2015, công tác phòng, chống bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính đã được đưa vào trong Chiến lược quốc gia phòng, chống bệnh không lây nhiễm. Nhiều năm qua, Bộ Y tế cùng các hội chuyên ngành đã thành lập các đơn vị quản lý COPD trên toàn quốc.

Tính đến năm 2024, cả nước có hơn 300 phòng quản lý ngoại trú COPD và hen phế quản; gần 3.000 trạm y tế xã, phường triển khai hoạt động dự phòng, phát hiện sớm COPD và hen phế quản, gần 700.000 người bệnh đang được quản lý tại các cơ sở y tế.

Tuy nhiên thực tế hiện nay vẫn có khoảng 75% người bệnh được phát hiện muộn, khiến tỉ lệ sống sau 5 năm chỉ đạt 14,8%.

Để giảm gánh nặng COPD, ông Vũ Văn Giáp - Giám đốc Bệnh viện Bạch Mai - cho rằng cần tiếp tục hành động quyết liệt hơn nữa. Trong đó cần tăng cường sàng lọc và phát hiện sớm, đặc biệt ở nhóm nguy cơ cao.

Chuẩn hóa quy trình chẩn đoán tại tuyến cơ sở, đảm bảo mỗi cơ sở y tế đều có khả năng đo và diễn giải chức năng hô hấp. Tư vấn và hỗ trợ bỏ thuốc lá như một nhiệm vụ ưu tiên quốc gia. Đồng thời mở rộng mô hình quản lý bệnh mạn tính tại cộng đồng, lấy bệnh nhân làm trung tâm.

Ai dễ mắc COPD?

Theo TS.BS Đoàn Thị Phương Lan - Phó giám đốc Trung tâm Hô hấp, Bệnh viện Bạch Mai, COPD là bệnh lý viêm mạn tính của đường thở. Bệnh tiến triển nhiều năm, gây tắc nghẽn đường thở không hồi phục hoàn toàn, dẫn đến triệu chứng điển hình như ho, khạc đờm kéo dài và khó thở. Tuy nhiên vì tiến triển âm thầm, nhiều người chỉ phát hiện khi bệnh đã nặng.

Ở giai đoạn nặng, COPD có thể dẫn đến suy tim, suy hô hấp và nếu phát hiện muộn, việc điều trị gặp nhiều khó khăn. Ngược lại, phát hiện sớm giúp quản lý bệnh hiệu quả và cải thiện chất lượng sống.

Ở những trường hợp nặng, bệnh có thể gây ra các biến chứng nguy hiểm như suy tim, suy hô hấp. Nếu bệnh được phát hiện muộn, tiên lượng thường không tốt và việc điều trị gặp nhiều khó khăn. Ngược lại, những trường hợp được phát hiện và quản lý sớm thì kết quả điều trị rất tốt.

Về nguyên nhân, theo bác sĩ Lan, hiện chưa được xác định hoàn toàn, nhưng đã xác định được rất nhiều yếu tố nguy cơ dẫn đến bệnh. Với COPD, các yếu tố nguy cơ chính bao gồm khói thuốc lá. Đây là yếu tố nguy cơ hàng đầu. Hút thuốc lá chủ động và thụ động đều làm tăng nguy cơ mắc bệnh.

Tuy nhiên thực tế không phải chỉ người hút thuốc lá mới mắc COPD. Nhiều nguyên nhân khác dẫn đến bệnh lý này như ảnh hưởng bởi khói bụi ô nhiễm, bao gồm khói bụi trong nhà (từ đun nấu bằng than, củi), ngoài trời và khói bụi, hóa chất tại nơi làm việc (khói công nghiệp).

"Di truyền cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến COPD. Trong đó một số trường hợp thiếu hụt men Alpha-1 antitrypsin có tính di truyền có thể gây ra COPD.

Ngoài ra trẻ sinh non, nhẹ cân hoặc người có tiền sử nhiễm trùng hô hấp nặng, tái đi tái lại khi còn nhỏ có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của phổi, làm tăng nguy cơ mắc bệnh sau này.

Trong các yếu tố trên, hút thuốc lá là vấn đề lớn nhất và có thể can thiệp được", bác sĩ Lan nhấn mạnh.

Nguyên nhân người không hút thuốc vẫn mắc bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính

Một nghiên cứu mới đây cho thấy, khoảng 30% số người mắc bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD) chưa bao giờ hút thuốc.