Thói quen là thủ phạm âm thầm 'đánh cắp' trí nhớ và tàn phá não bộ

Chơi một loại nhạc cụ là cách giúp rèn luyện não bộ. Ảnh: Shutterstock.

Trí nhớ là một trong những chức năng quan trọng nhất của não bộ, quyết định khả năng học tập, làm việc và duy trì chất lượng sống khi con người bước vào tuổi già. Tuy nhiên, suy giảm trí nhớ thường diễn tiến lặng lẽ, khó nhận biết và cũng chính là “ngưỡng cửa” đầu tiên dẫn đến các bệnh lý sa sút trí tuệ, trong đó có Alzheimer.

Não bộ cần được rèn luyện như cơ bắp

Theo TS.BS Trần Công Thắng, Trưởng đơn vị Trí nhớ và Sa sút trí tuệ, Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM, nhiều người chỉ thực sự quan tâm đến trí nhớ khi các biểu hiện đã trở nên rõ rệt. Trong khi đó, việc bảo vệ và nuôi dưỡng não bộ cần được thực hiện từ sớm, ngay khi chưa xuất hiện dấu hiệu bất thường.

Não bộ hoạt động hiệu quả nhất khi được kích thích thường xuyên. Nếu cơ thể cần vận động để duy trì sức mạnh, thì trí óc cũng cần được “tập luyện” mỗi ngày để giữ sự linh hoạt của các kết nối thần kinh.

Việc học tập các kỹ năng mới là một trong những cách đơn giản nhưng hiệu quả để duy trì trí nhớ. Những hoạt động như chơi nhạc cụ, giải ô chữ, học ngoại ngữ, tham gia các khóa học theo sở thích hay đọc sách, theo dõi tin tức thời sự đều giúp não bộ duy trì khả năng ghi nhớ và xử lý thông tin.

Việc sử dụng song ngữ khiến não bộ khỏe mạnh hơn. Ảnh: NPR Ed.

Bên cạnh đó, việc tạo ra các thú vui mới như trồng cây, vẽ tranh, cắm hoa, đạp xe hay tham gia các hoạt động tình nguyện không chỉ mang lại niềm vui mà còn giúp não bộ được kích hoạt liên tục theo cách tự nhiên.

"Sự mới mẻ chính là 'chất dinh dưỡng' quan trọng cho não bộ. Khi con người học điều mới, các mạng lưới thần kinh được củng cố. Từ đó góp phần làm chậm quá trình suy giảm trí nhớ theo tuổi tác", bác sĩ Thắng nói.

Bác sĩ Thắng cho hay hoạt động thể chất không chỉ tốt cho tim mạch và cơ bắp mà còn có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ trí nhớ. Tập thể dục đều đặn giúp tăng lưu lượng máu lên não, cải thiện quá trình cung cấp oxy và dưỡng chất cho các tế bào thần kinh.

Việc duy trì thói quen vận động khoảng 30 phút mỗi ngày, như đi bộ nhanh, đạp xe, bơi lội hay tập yoga, giúp các cơ quan trong cơ thể chậm lão hóa, đặc biệt là các giác quan. Khi cơ thể khỏe mạnh, não bộ cũng tiếp nhận thông tin nhanh hơn và lưu giữ lâu hơn.

Ngoài ra, vận động còn giúp giảm căng thẳng, phòng ngừa stress và các bệnh lý mạn tính, những yếu tố có liên quan mật thiết đến suy giảm trí nhớ.

Những thói quen âm thầm tàn phá não

Chế độ dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sức khỏe não bộ. Bác sĩ Thắng khuyến cáo người dân nên xây dựng thói quen ăn uống lành mạnh, ưu tiên rau xanh và trái cây trong khẩu phần ăn hàng ngày.

Những thực phẩm này chứa nhiều chất chống oxy hóa, giúp bảo vệ tế bào não khỏi các tổn thương do quá trình lão hóa. Ngược lại, việc tiêu thụ quá nhiều chất béo, ăn uống thiếu điều độ hoặc thường xuyên ăn khuya có thể làm gia tăng nguy cơ rối loạn chuyển hóa, ảnh hưởng xấu đến trí nhớ về lâu dài.

Ngoài ra, việc sử dụng rượu bia kéo dài có thể gây tổn thương não do thiếu hụt dinh dưỡng, đặc biệt là vitamin nhóm B. Người nghiện rượu lâu năm có nguy cơ cao bị suy giảm trí nhớ và sa sút trí tuệ.

Căng thẳng, stress kéo dài khiến não bộ dần kiệt quệ. Ảnh: Shutterstock.

Trong khi đó, hút thuốc lá làm tăng nguy cơ mắc Alzheimer và sa sút trí tuệ do bệnh lý mạch máu não. Các chất độc trong khói thuốc gây tổn thương thành mạch, làm giảm lưu lượng máu lên não và thúc đẩy quá trình lão hóa tế bào thần kinh.

"Việc dừng hút thuốc càng sớm càng mang lại lợi ích rõ rệt cho não bộ, kể cả ở những người đã hút thuốc trong nhiều năm", bác sĩ Thắng cho hay.

Đồng thời, stress kéo dài không chỉ ảnh hưởng đến tâm lý mà còn gây tổn hại trực tiếp đến não bộ. Khi căng thẳng, cơ thể tiết ra nhiều hormone như cortisol. Nếu tình trạng này diễn ra trong thời gian dài, các hormone trên có thể gây tổn thương những vùng não liên quan đến trí nhớ.

Căng thẳng mạn tính còn làm tăng nguy cơ lo âu và trầm cảm, những rối loạn thường đi kèm với suy giảm trí nhớ. Vì vậy, việc học cách nghỉ ngơi, thư giãn và kiểm soát áp lực là yếu tố quan trọng để bảo vệ não bộ.

Bác sĩ Thắng khuyến cáo khi cảm thấy quá căng thẳng, mỗi người nên dành vài phút để hít thở sâu, thư giãn. Nếu stress kéo dài, cần chủ động đơn giản hóa cuộc sống, sắp xếp lại công việc và đặt ra những mục tiêu phù hợp với khả năng của bản thân.

Theo bác sĩ Thắng, khi nhận thấy trí nhớ có dấu hiệu suy giảm, người bệnh không nên chủ quan mà cần trao đổi sớm với bác sĩ chuyên khoa. Việc thăm khám giúp hiểu rõ hơn về cơ chế trí nhớ. Đồng thời tầm soát các yếu tố bệnh lý có thể làm nặng thêm tình trạng này như tăng huyết áp, đái tháo đường, béo phì, rối loạn mỡ máu, cũng như các vấn đề về tai và mắt ảnh hưởng đến khả năng tiếp nhận thông tin.